Prvi koraci arhitekture Moderne: Le Corbusierova vila Cook kod Pariza
Autor: Boris Trapara
Koje su prve asocijacije na Pariz? Da li su to, za grad svjetlosti, nepregledni muzeji posvećeni umjetnosti, kulturi življenja i istorijskim ličnostima i događajima? Ili možda, široki Haussmannovi bulevari i avenije? Jesu li to kraljevski parkovi sa precizno ošišanim krošnjama drveća i pažljivo zasađenim sezonskim cvijećem? Ili možda svjetla Ajfelove kule, staklena piramida muzeja Luvr, Trijumfalna kapija na Jelisejskim poljima, gotička arhitektura Notrdama, gotovo savršeno uređen Luksemburški vrt, šareni Pompidu centar? Pomenute asocijacije su među prvima na pomen Pariza i one su samo neki od najprepoznatljivijih simbola glavnog grada Francuske, jednog od glavnih centara Zapadne civilizacije. Ali, koliko bi nam vremena trebalo da se pored navedenih asocijacija prisjetimo i nekih od ikona arhitekture Moderne, objekata koji su pokrenuli čitavu revoluciju u kontekstu shvatanja i oblikovanja prostora? Objekti kakvi su vila La Roche – Jeanerette (1923/25. godina), vila Cook (1924/26. godina), vila Pleneix (1925/28. godina), vila Stein de Monzie (1926/28. godina), vila Savoye (1928/31. godina), Pavillon Suisse (1930/31. godina), Maison du Brésil (1957. godina) i drugi dobro su poznati istoriji arhitekure Moderne i svi se nalaze u Parizu, ili njegovoj bližoj okolini. Sve pomenute objekte projektovao je Charles-Édouard Jeanneret (Le Corbusier), samostalno, ili u saradnji sa drugim arhitektama, prvenstveno sa svojim rođakom Pierrom Jeanneretom.
Pariz na arhitektonskoj sceni sa početka XX vijeka
Za trenutak, vratimo se u prošlost, nekih stotinjak godina unazad, u jednu šetnju sa Le Corbusierom kroz istorijske dijelove vječnog Pariza, od Trga Republike, preko Marea, sve do Notrdama. Upravo na tom potezu Le Corbusier je zamišljao izgradnju svojih nebodera, realizaciju projekta Plan Voisin. Projekat nije ugledao svjetlo dana, na sreću mnogih istoričara arhitekture, ali su zato njegovi drugi projekti za objekte privatnog i javnog karaktera postali dio pariške panorame. To su bile Le Corbusierove kuće nastale dvadesetih godina prošlog vijeka kada je Pariz postao centar iz kojeg su nezaustavljivo krenule da se šire ideje o novoj arhitekturi Moderne. Ovi objekti su na početku gledani sa odbojnošću, predstavljali su dinamična dešavanja na svjetskoj arhitektonskoj sceni, a kasnije su slavljeni kao najznačajnija prekretnica u razvoju arhitekture.
Inicijator promjena na svjetskoj arhitektonskoj sceni bio je Le Corbusier kojem su kontakti sa bogatim američkim nasljednicima, francuskim bankarima, te piscima i umjetnicima koji su se početkom XX vijeka nastanili u Parizu, omogućili da u vrlo kratkom vremenskom periodu u djelo sprovede neke od svojih revolucionarnih ideja o novoj arhitekturi. Le Corbusier je bio svestrana ličnost u kojoj su spojeni talenti arhitekte, slikara, dizajnera i teoretičara arhitekture, ličnost koja je, kako će istorija arhitekture kasnije posvjdočiti, bila predodređena da pokrene, razvije i popularizuje ideje Moderne. Osnivanjem multidisciplinarnog arhitektonskog ateljea u saradnji sa svojim rođakom Pierrom Jeanneretom, Le Corbusier je osigurao temelj za razvoj arhitekture Moderne i primjenu svojih pet stubova kroz praktično djelovanje u projektovanju privatnih i javnih objekata. Po prvi put, na vilama La Roche – Jeanerette, Cook, Stein de Monzie i Savoye primjenjeno je pet principa/ stubova arhitekture Moderne, a to su: 1. Skeletni konstruktivni sistem, objekat izdignut na stubove; 2. Slobodna osnova, objekat omogućava lakšu manipulaciju prostorom; 3. Ravni krov koji se najčešće koristi kao terasa; 4. Horizontalno izduženi prozorski otvori koji omogućavaju bolju osunčanost i bolje vizure; i 5. Fasadna opna nezavisna od konstruktivnog sistema.
Vila Cook: jedan od prvih izvedenih Le Corbusierovih projekata u Parizu
U idiličnom predgrađu Boulogne-Billancourt, na jugozapadnom kraju Pariza gdje se nalaze čuveni Le Parc des Princes i Roland Garros, u stambenom nizu od nekoliko kuća projektovanih u duhu Moderne, izgrađena je vila Cook, jedan od najreprezentativnijih predstavnika pet stubova Le Corbusierove arhitekture. Vila Cook smještena je između dva izuzetna primjera arhitekture Moderne, vile Collinet (1926. godina) koju je projektovao Robert Mallet Stevens i vile Dublin (1929. godina) koju je projektovao Raymond Fischer. Ovo predgrađe Pariza neotkriveni je biser arhitekture Moderne sa dosta dobrih primjera individualnih vila izgrađenih u duhu nove arhitekture. Šetnja ulicama Boulogne-Billacourta je povratak u prošlost i to nekih stotinjak godina unazad, u vrijeme kada su arhitekte naivno vjerovale da arhitekturom mogu promijeniti svijet. Više nismo tako romantični i sada znamo da arhitektura neće promijeniti svijet koji nas okružuje, ali i dalje je nemoguće odoliti modernističkim fasadama ovog pariškog predgrađa, nepravedno sakrivenog od šire javnosti. Činise da nigdje drugo na jednom mjestu i u nekoliko ulica nije sadržano više ostvarenih snova o arhitekturi Moderne kao što je to u Boulogne-Billacourtu. Jedna od zvijezda ovog dijela Pariza je i Le Corbusierova vila Cook.
Izgradnja vile Cook počela je 1924. godine, a završila 1926. godine, u vrijeme kada su Le Corbusier i Pierre Jeanneret projektovali i vodili radove na nekoliko privatnih kuća u Parizu i njegovoj okolini. Osim što pretstavlja jedan od pionirskih poduhvata arhitekture Moderne, vila Cook je istovremeno i savremena interpretacija ideja na kojima je građena posebna vrsta objekta, specifičnog za Francusku – vrsta gradske kuće/palate zvane hôtel.
William Edwards Cook, naručilac projekta za istoimenu vilu Cook, bio je Amerikanac po porijeklu koji je veći dio života proveo u Parizu, Rimu i različitim dijelovima Rusije. Cook je bio izuzetno zanimljiva ličnost, jako blizak prijatelj sa Gertrudom Stein i Alice Babette Toklas koje su aktivno učestvovale u kulturno i zabavnom životu pariške avangarde sa početka XX vijeka. Kao strastveni obožavalac umjetnosti, Cook je uživao na večernjim okupljanjima koje je u svom pariškom stanu organizovala Gertrude Stein i na kojima su se mogli sresti Pablo Picasso, Georges Braque, Henri Matisse, Ernest Hemingway, Guillaume Apollinaire, Jacques Lipchitz, Robert Graves i drugi. Cook je radio različite poslove; bio je taksista, radnik u fabrici automobila, slikar, novinar, a jedno vrijeme i špijun tajne službe. Kada je 1924. godine njegov otac preminuo, Cook je naslijedio veliko bogatstvo i odlučio da se zastalno nastani u Parizu sa svojom suprugom Jeanne. Ubrzo nakon toga par je upoznao Le Corbusiera, koji u to vrijeme još nije bio proslavljeni arhitekta. Gotovo u isto vrijeme sa jedne strane Stein, a sa druge Cook, povjerili su Le Corbusieru projektovanje njihovih kuća u predgrađima Pariza, što će se kasnije pokazati ključnim za uspon Le Corbusierove karijere kao arhitekte.
Arhitektonske karakteristike: vila Cook
Ulaz u vilu Cook nije jasno vidljiv sa fasade pročelja i on se nalazi na središnjem dijelu otvorenog prizemlja iznad kojeg, na stubovima počivaju prvi i drugi sprat sa izlazom na ravni krov (četvrta etaža). Slobodno prizemlje označava jedan od stubova arhitekture Moderne i prvobitno je omogućavalo direktan pristup kroz objekat drugom dvorištu vile. Ovaj prostor je naknadnim intervencijama prezidan i što se može vidjeti na licu mjesta, pretvoren je u garažu. Iako su ove intervencije narušile visoku estetiku vile Cook, objekat je i dalje zadržao većinu vrijednosti arhitekture Moderne. U prizemlju se nalaze pomoćna prostorija i stepenice koje vide na ostale spratove vile. Ulaz u hol sa stepenicama je omogućen sa bočnih strana (postoje dvoja, jedna nasuprot drugih, ulazna vrata).
Gotovo centralno postavljenim stepeništem se iz prizemlja stiže na prvi sprat na kojem se nalaze dvije spavaće sobe, prostrano kupatilo i veliki, dvoetažni dnevni boravak koji predstavlja najdominantniju prostoriju u vili Cook. Omogućena je kružna komunikacija oko stepeništa, tako da je iz dnevnog boravka moguće pristupiti glavnoj spavaćoj sobi koja ima vezu i sa hodnikom, kao i kupatilu koje je takođe povezano sa hodnikom. Na prvom spratu se nalazi i manja ostava između kupatila i druge spavaće sobe.
Stepenište dalje vodi na drugi sprat na kojem su smješteni trpezarija, kuhinja i toalet. Iz dnevnog boravka, koji se nalazi na prvom spratu moguće se posebnim stepenicama popeti na drugi sprat. Ove stepenice su dio kompozicije dvoetažnog dnevnog boravka i one predstavljaju vezu sa kuhinjom koja se nalazi na drugom spratu vile. Na trećem spratu, odnosno na četvrtoj etaži nalaze se izlaz na terasu, terasa i biblioteka. Svi prostori u vili su međusobno dobro povezani horizontalnim i vertikalnim komunikacijama. Prostor je prozračan i svijetao sa dosta prirodne svjetlosti. Sačuvan je dio ugradbenog namještaja koji je izveden u isto vrijeme kada i vila i koji je tipičan za ostale Le Corbusierove vile u Parizu. Vila Cook je u privatnom vlasništvu i nije dostupna za javne posjete kao što je to slučaj sa vilama Savoye i La Roche – Jeanerette.
Značaj vile Cook za arhitekturu Moderne
Profesorica Emina Zejnilović u svom doktorskom radu „Cultural reflections in architectural aesthetics: Comparative analysis of East and West“ (Sarajevo, 2015) analizira nekoliko Le Corbusierovih kuća, među kojima i vilu Cook za koju kaže da se njena estetska vrijednost prvenstveno ogleda u fasadi čistih geometrijskih formi, a da njenu specifičnost predstavlja obrnuti raspored funkcija; spavaće sobe se nalaze na prvom spratu, a trpezarija i kuhinja na drugom spratu, dok je dnevni boravak dvoetažni što se ne uočava na fasadi vile. Ovakav prostorni raspored je uslovljen pozicijom i funkcijom ravnog krova koji se koristi kao terasa, pa je onda shvatljivo zašto su prostorije za dnevni boravak grupisane na „srednjoj“ etaži kojoj je omogućena ravnopravna interakcija sa ostalim prostorijama u kući.
O značaju Le Corbusierove arhitekture govori i odluka UNESCO-a iz 2016. godine, da se sedamnaest njegovih arhitektonskih objekata uvrsti na prestižnu Listu svjetske baštine sa obrazloženjem da predstavljaju izvanredan doprinos pokretu Moderne u Argentini, Belgiji, Francuskoj, Njemačkoj, Indiji, Japanu i Švajcarskoj. U obrazloženju Komiteta se navodi: „Sedamnaest mjesta zajedno predstavljaju izvanredan odgovor na neka od osnovnih pitanja arhitekture i društva u XX vijeku. Svi objekti su bili inovativni u načinu na koji reflektuju nove koncepte, svi su imali značajan uticaj na širokim geografskim područjima, a zajedno su širili ideje pokreta Moderne širom svijeta. Uprkos svojoj raznolikosti, pokret Moderne bio je veliki i bitan društveno-kulturni i istorijski segment XX vijeka, koji je u velikoj mjeri osigurao osnovu za arhitekturu XXI vijeka. Od 1910. do 1960. godine, pokret Moderne, u suočavanju sa izazovima savremenog društva, a sa ciljem da podstakne jedinstven forum ideja na svjetskom nivou, izmislio je novi arhitektonski jezik, modernizovao arhitektonske tehnike i ispunio socijalne i ljudske potrebe modernog čovjeka. Serija pruža izvanredan odgovor na sve ove izazove.“
Vila Cook i vila Stein de Monzie nisu se našle na UNESCO-voj listi Le Corbusierovih arhitektonskih objekata iako predstavljaju prekretnice u Le Corbusierovom arhitektonskom stvaralaštvu. Kao jedno od prvih ostvarenja arhitekture Moderne, vila Cook ima veliki značaj jer je svojom arhitekturom ostvarila svih pet stubova Moderne i tako poslužila kao uzor za buduće arhitektonske realizacije. Ambjentalna cjelina (Rue Denfert Rochereau, Boulogne-Billancourt) u kojoj se nalazi vila Cook ima izuzetne vrijednosti u razumijevanju ideja arhitekture Moderne i predstavlja rijedak primjer naselja izgrađenog u duhu nove arhitekture sa početka XX vijeka.
Datum objavljivanja: 19.12.2017.
