VAKUFSKA PALATA, 1938, STJEPAN PLANIĆ
Vakufska palata neposredno nakon izgradnje Izvor: Fotografija Republičkog zavoda za zaštitu kulturnoistorijskog i prirodnog nasljeđa RS
Vakufska palata neposredno nakon izgradnje Izvor: Fotografija Republičkog zavoda za zaštitu kulturnoistorijskog i prirodnog nasljeđa RS
  • 2023-03-10
  • DOSIJE/DOSSIER #2

    Vakufska palata se nalazi na plitkoj parceli pravougaonog oblika koju zatvaraju ulice Kninska, Marije Bursać i Kralja Petra Prvog Karađorćevića u Banjaluci. Zgrada je svojom glavnom fasadom orjentisana prema Gradskom parku.
    Vakufsko-mearifsko povjerenstvo u Banjaluci je odlučilo da na mjestu dijela starog muslimanskog groblјa podigne stambeno-poslovnu zgradu za iznajmlјivanje. Izrada projekta povjerena je Stjepanu Planiću koji je u to vrijeme bio arhitekta sa već stečenim iskustvom u projektovanju stambenih i stambeno-poslovnih zgrada. Svjestan svog zadatka, on je nastojao da stavove moderne arhitekture pomiri sa zahtjevima investitora, kao i da ih prilagodi klimatskim uslovima.

    Radovi na izgradnji su počeli 4. oktobra 1938. godine, što su objavile Vrbaske novine u kojima je navedeno i da će zgrada imati dvadeset stanova, što je bilo vrlo značajno za tadašnje banjalučke prilike. Zgrada je završena 1939. godine, a narod ju je nazvao imenom „Vakufska palata“ dok je još bila u izgradnji.

    Autor ovog zdanja, arhitekta Stjepan Planić je rođen 1900. a umro u 1980. godine u Zagrebu. Državnu tehničku školu završio je 1920. godine u Zagrebu i počeo raditi u arhitektonskom birou kod Rudolfa Lubinskog, a nakon odsluženog vojnog roka prešao je u građevinsku firmu „Ivančević i Wolkenfeld“ gdje je radio do 1927. godine kada otvara vlastiti arhitektonski biro u kojem obavlјa manje poslove.
    Istovremeno sa radom u birou upisuje arhitektonsku školu Drage Iblera koju završava 1931. godine. Tokom tridesetih godina XX vijeka učestvuje u većem broju arhitektonskih konkursa na području grada Zagreba, od kojih se ističu oni za Sokolski dom (1930-31), Bolnicu na Šalati, Židovsku bolnicu (1931) i Tomislavov dom (1934-35). U Banjaluci nudi konkursna rješenja za Higijenski zavod i Gradsku vjećnicu koja nisu bila prihvađena i projektuje nekoliko stambeno-poslovnih objekata.

    Poslije rata se bavi projektovanjem u državnoj službi, što mu onemogućava nadzor na sopstvenim projektima. Objavio je veći broj pisanih radova iz oblasti arhitekture, tako da se može nazvati najznačajnijim teoretičarom arhitektonskog modernizma u Hrvatskoj.
    Vakufska palata svojim oblikom prati oblik izdužene parcele oivičene trima ulicama, a relativno male dubine. Simetrična je trospratnica sa priklјučenim dvospratnim krilima na obje strane. Prizemlјe zgrade je uvučeno čime je formiran natkriveni prostor ispred ulaza u lokale. Podrum je, takođe, bio iskorišten za poslovne i ugostitelјske sadržaje, a na spratovima je planirano stanovanje. Dva sprata zgrade su potpuno identična u pogledu broja stanova i rasporeda prostorija, dok su na trećem spratu formirane lođe prema ulici Marije Bursać.

    Na prvom i drugom spratu su stanovi dvosobne, trosobne i petosobne strukture, dok se na trećem spratu nalaze manji stanovi (garsonjere i dvosobni). Kod dvosobnih i trosobnih stanova opslužujući dio stana je potpuno odvojen u posebnu cjelinu i pristupa mu se preko degažmana, ali nema odvojenosti privatnog i javnog djela. Ostvarena je kružna veza u stanu. Oblik i položaj hola ne daju mu ulogu centralne prostorije u stanu. Kod petosobnih stanova sve tri funkcionalne cjeline su potpuno odvojene. Hol ovdje ima ulogu centralne prostorije, ali mu je komunikaciona uloga oduzeta. Takođe je i ovdje ostvarena kružna veza među prostorijama u stanu. Sve sobe i prostorije za boravak su orjentisane prema ulici. Imajući u vidu da se već tada naspram zgrade nalazio Gradski park, na taj način je postignut i otvoren pogled stanova kao i kontakt sa prirodom, čemu je Planić težio u svom djelovanju u arhitekturi.

    Zgrada je izvedena u skeletnom konstruktivnom sistemu sa stubovima od armiranog betona i temelјiima od nabijenog betona. Međuspratne konstrukcije i stepeništa su takođe izvedeni u armiranom betonu. Zbog svoje izražene dužine zgrada je podjeljena diletacijama na tri konstruktivne cjeline, od kojih svaka čini nezavisnu funkcionalnu cjelinu sa stepeništem. Zgrada ima jednovodan kosi krov sa prepuštenom strehom, koja je opšivena drvenom lamperijom. Kao pokrivač je korišten salonit.

    Volumen zgrade ima izgled paralelopipeda sa izraženom horizontalnom dimenzijom. Nјena arhitektura je potpuno pod uticajem Lekorbizjeovih pet tačaka nove arhitekture. Prizemlјe je odvojeno stubovima od tla. Prozori su horizontalno orjentisani i, mada nisu u kontinuitetu, čine trake na fasadi zgrade. Kako nema krovne terase iznad cijele zgrade, lođe na poslednjem spratu nadomještavaju potrebu za dvorištem. Takođe, formirane su dvije krovne terase na dvospratnim krilima koje se mogu tumačiti kao kompenzacija vanjskog prostora za stambene prostorije koje ne gledaju prema parku.

    Svojom strukturom, konstrukcijom i izgledom, Vakufska palata potpuno izražava stavove modernizma. Ovakva koncepcija gradnje i tehnološka rješenja su bili potpuno novi i daleko ispred vremena za tadašnju Banjaluku. Princip projektovanja i oblikovanja Vakufske palate će u godinama poslije Drugog svjetskog rata služiti kao uzor za projektovanje drugih zgrada.
    Vakufska palata se trenutno koristi za stanovanje, dok se u prizemlju odvijaju poslovno-trgovačke aktivnosti. Zgradi je nedavno obnovljena fasada, ali intervencije nisu urađene u skladu sa statusom zgrade kao spomenikom kulture.

     

    Osnova prvog i drugog sprata Izvor: crtež Siniša Cvijić, na osnovu arhivske dokumentacije projekta

     

    Vakufska palata Banja Luka, pogled iz Gradskog parka Izvor: fotografija Siniš Cvijić, 2022

     

    Vakufska palata, pogled iz Kninske ulice Izvor: fotografija Siniša Cvijić, 2022.

     


    Literatura

    Cvijić, Siniša. Moderna stambena arhitektura, Banjaluka 1929-1941. Beograd: Zadužbina Andrejević, 2014.

    Podijeli

    Iz arhive