Tekst protiv rušenja Skenderije – prof. dr. Duško Bogunović
  • 2018-02-28
  •  

    Postoje najmanje tri razloga da se kompleks KSC Skenderije proglasi arhitektonskim i kulturnim naslijeđem prvog reda i tako zaštiti od rušenja (ali ne tako da se isključi mogućnost obnove i obazrive dogradnje).

    Prvi je da se radi o prvoklasnom arhitektonskom djelu svoga vremena; drugi je da se radu o građevini koja je dirnula živote stotina hiljada ljudi (pa i miliona, ako ćemo opet o XIV ZOI), i treći je da se radi o dokumentu jednog vremena.

    Dakle, prvo na temu arhitektonskog i kulturnog naslijeđa. Na Skenderiji, Janković, Muhasilović i Malkin su se pokazali kao tipični internacionalni Modernisti – ruku na srce nisu baš previše bili zainteresirani za ‘kontekst’. Pored programa – koji je u to vrijeme bio nešto sasvim novo – više su bili usmjereni na snagu betona. I konstruktivnu i oblikovnu. Ova pod-vrsta Modernizma je poznata u cijelom zapadnom svijetu kao Brutalizam. Međutim, verzija Brutalizma koju su nam Janković i Muhasilović zavještali Skenderijom nije bila ona radikalno uvjerena u ‘sirovu iskrenost’, već jedna toplija, humanija verzija. Umjesto slijepog kopiranja tadasnjeg euro-brutalizma, oni su omekšali tu ogromnu masu betona sa dovoljno simbola i formalnog sentimenta da danas, sa historijske distance, možemo Skenderijin ‘stil’ da etiketiramo kao ‘poetski Brutalizam’. 

    Dakle, ovdje se radi o evropski relevantnom primjeru ‘omekšavanja’ onog originalnog, korbizijanskog ‘beton-brut’ Brutalizma. Radi se o momentu u arhitekturi Zapada kada je onim suptilnijim projektantima postalo jasno da eksponirani beton govori samo jedan jezik, a da javnost više voli – i da Arhitektura više Može! – kada zgrada govori više jezika, za više ljudi.

    Drugi razlog da branimo Skenderiju od rušenja potiče od onoga što kulturno i nacionalno naslijeđe čini baštinom i preko onog čisto arhitektonsko-teorijskog. Dakle, to je ona dimenzija arhitektonskog stvaralaštva koja prevazilazi značenje unutar jedne profesije ili likovne discipline. Radi se o životima i uspomenama nas stotina hiljada Sarajlija koji smo fragmente svoje mladosti i srednjeg doba imali i uživali u Skenderijinim betonskim kutijama. Ko i šta će nam pružati opipljiv, fizički dokaz da nas memorija ne vara, da svoje uspomene nismo sanjali – ako nam Skenderiju sruše?

    Konačno, treći razlog da se Skenderija proglasi naslijeđem najvišeg ranga je taj da ona tako jasno i glasno govori o jednom važnom – i po mnogima sretnijem – vremenu. Kompleks Skenderije je vjerovatno najimpozantnji spomenik ere zrelog, liberalnog, tržišno-konzumeristički orjentiranog socijalizma u BiH i Jugoslaviji. To se se vidi i u programu i u formi. Kao takva građevina-svjedok, Skenderija predstavlja nenadoknadiv historijski, politički, ekonomski i kulturni dokument.

    Na kraju, da pojasnimo kojim putem dalje. Arhitektura jeste statična, ali nije i zamrznuta. Ne zagovaramo da se na Skenderiji ništa ne mijenja. Njoj kao prvo treba temeljita obnova. Za takvo nešto će očito trebati poveći budžet. Treba stoga razmisliti o mogućnosti da Skenderija sama plati svoju obnovu. Slijedeći pragmatizam upravo profesora Jankovića – koji je Skenderijin koktel-program obrazlagao rezonom da komercijalni sadržaji treba da izdržavaju skupe komponente kao Velika dvorana i Dom mladih – možemo da zaključimo da jedan umjereni program dogradnje, krajnje pažljivo isprojektovan, dolazi u obzir.

    Dakle, u eri tankih državnih budžeta, logike lokacijske rente i vladavine nekretnina KSC Skenderiji treba dodati neke nove, komercijalne sadržaje  – ali tako da se duh originalnog projekta ne uništi. Kako? Potencijalni arhitekti obnove, rehabilitacije i dogradnje treba samo da se zamisle oko dva pitanja:

    1) Šta bi Žika, Halid i Ognjen danas nacrtali? 

    2) Šta je to ‘poetski brutalizam’ danas, u drugoj dekadi 21. stoljeća?

    U naprednijim sredinama u Evropi se ovakva pitanja – šta sa Modernizmom i Brutalizmom nakon pola stoljeća – redovno postavljaju. U mnogim slučajevima su dobijeni  kvalitetni odgovori. To sugeriše i treće pitanje koje bi eventualni arhitekti obnovljene i dopunjene Skenderije trebali da sebi postave – gdje je ovakvo nešto već dobro urađeno?

    P.S.: Kao prilog tvrdnji da se u Evropi “ovakva pitanja redovno postavljaju i u mnogim slučajevima su dobijeni kvalitetni odgovori”, nudim primjer nedavne obnove i dogradnje Nacionalnog teatra u Londonu (Denys Lasdun, 1976; Haworth Tompkins, 2015). 


    Podaci o autoru:

    Duško Bogunović, PhD
    Professor of Urban Design and Planning
    Dean, Faculty of the Built Environment, Arts and Science
    University Ba Isago, Botswana

    Datum objavljivanja: 28.02.2018. 

    *Zabranjeno je kopiranje objava sa web stranice AABH na druge portale i medije bez odobrenja od strane Asocijacije arhitekata u BiH.

     

     

    Podijeli

    Iz arhive