U Trebinju je prije nekog vremena uslijed nestručnog pokušaja obnove seoskog Hrama Uspenja Presvete Bogorodice ista potpuno uništena do temelja. Nažalost nije ni prvi ni poslednji objekat ovoga tipa koji je doživio ovakvu sudbinu i to me kao arhitektu plaši. Zgrožen sam bio gledajući juče fotografije ovoga dobra i kakav rezultat donosi odsustvo bilo kakvog strateškog pristupa obnovi i čuvanju kulturno istoriskih spomenika u našoj zemlji.
Kao što se može vidjeti iz teksta proglašenja Hrama nacionalnim spomenikom, još su u novembru 2006. godine ustanovljena značajna oštećenja na objektu koji je vapio za sanacijom. Proglasiti neko dobro nacionalnim spomenikom i ostaviti ga da propada na milost i nemilost zubu vremena svakako nije način na koji se treba baviti zaštitom arhitektonskog naslijeđa. Nemali je broj objekata u ovakvom stanju i rezultat su kontinuirane nebrige i neodržavanja. U društvu u kome ne postoji potreba za poštovanjem struke i u kome se većina odluka donese na o-ruk i tako što neko prelomi, a bez sistemske metodologije upravljanja, ovakvi rezultati su nužnost i biće ih još mnogo.
Hram Uspenja presvete Bogorodice, nacionalni spomenik BiH, više ne postoji!
Zamijeniće ga neka replika koja će neupitno služiti svojoj svrsi, što je i bio glavni cilj ove neslavne rekonstrukcije armiranim betonom i giter blokom. Ali zar ne bismo mi, kao civilizovano društvo, trebali da težimo i nekim višim ciljevima a ne samo da razmišljamo na nivo zadovoljavanja najosnovijih potreba? Kada je nešto prepoznato kao vrijedno i uvršteno u listu najznačajnijih istoriskih spomenika, koji svoj kontinuitet vuče još od februara 1503. godine, zar ne bismo trebali da damo sve od sebe da se tome i takvom spomeniku pristupi na malo promišljeniji način?
„Pravoslavna Crkva Uspenja Bogorodice u selu Lugu, po broju pisanih istorijskih- podataka koji se na nju odnose, spada među najznačajnije male grobljanske hramove sagrađene u srednjem vijeku.” (Ševo, 1995., str. 212.)
Plaši me ovakav odnos prema svemu oko nas. U društvu u kome znanje i struka ne znače puno i često su samo dodatani argument da se nekome narugaš i kažeš; ma šta taj zna, imam ja svog majstora, srediće ti to on; teško da nas čeka bolja sudbina od one koju živimo. Sramota me je za sve one kojima je ovo normalno. Sramota me je za sve one kojima je ovo nebitno. Sramota me je …
P.S. Inserti iz teksta odluke o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom. Samo u ovih par rečenica pokazuje se koliko je nepostojeći sistem zaštite apsurdan i prerasta u mrtvo slovo na papiru.
Graditeljska cjelina – Crkva Uspenja Bogorodice sa nekropolom stećaka i starim kamenim nadgrobnicima (krstačama) u Lugu, opšina Trebinje, proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik).
Nacionalni spomenik sastoji se od: crkve, nekropole sa 13 stećaka i 20 krstača.
Nacionalni spomenik izgrađen je na prostoru koji obuhvata k.č. 1224 i 1225/1, upisane u z.k. uložak broj 26, K.O. Mesari, opšina Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik primjenjuju se mjere zaštite, utvrđene Zakonom o sprovođenju odluka Povjerenstva za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljenog u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).
II.
Vlada Republike Srpske dužna je osigurati pravne, znanstvene, tehničke, administrativne i financijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog spomenika.
….
4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi
Nemamo raspoloživih podataka o konzervatorsko-restauratorskim radovima, niti o radovima koji su vršeni na sanaciji crkve.
5. Sadašnje stanje dobra
Uvidom na terenu, koji je izvršen u novembru 2006. godine, ustanovljeno je sljedeće:
objekt Crkva Uspenja Bogorodice u Lugu građevinski je u lošem stanju. U unutrašnjosti objekta vidljiva su oštećenja. Ta oštećenja su veće pukotine koje se nalaze na poluobličastom svodu i uz kamene lukove. Ostala oštećenja na zidovima uzrokovana su djelovanjem vlage.
6. Specifični rizici
Pukotine i vlaga mogu dovesti do konstruktivne destabilizacije.
Stećci su napadnuti biljnim organizmima.
http://old.kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=2906
