Autor: Boris Trapara
Modernizam, ili pokret Moderne se u Francuskoj javlja početkom XX vijeka kao pokret u kulturi, umjetnosti i arhitekturi, ali je obuhvatao i mnogo šire – čitav spektar kreativnog djelovanja čovjeka, pružajući odgovore na pitanja kulturoloških i egzistencijalnih potreba savremenog doba. U arhitekturi ovaj pokret je označio raskid sa akademizmom opterećenog suvišnom dekorativnom plastikom fasada i nefunkcionalnim tlocrtnim osnovama koje više nisu mogle pratiti potrebe savremenog čovjeka. Arhitektura Moderne je uvela nove materijale i konstrukcije, nove oblikovne ideje i pročistila formu arhitektonskog djela, što je bilo pod uticajem savremene umjetnosti i pravaca koji se javljaju u slikarstvu krajem XIX i početkom XX vijeka.
Gradeći most između impresionizma i novih pokreta u savremenoj umjetnosti, Paul Cézanne je među prvim slikarima prekinuo sa konvencionalnim načinom slikanja onoga što vidi. Početkom XX vijeka napisao je u jednom privatnom pismu riječi jednostavne, a proročke za umjetnost i arhitekturu: „Une ère d'art nouveau se prépare…“ i ne sludeći koliki će biti značaj nove ere promjena u umjetnosti i arhitekturi o čemu govori Michael Levey u knjizi „Istorija slikarstva – Od Đota do Sezana“ (Beograd, 1962).
Charles Edouard Jeanneret (Le Corbusier), Chichago, 1935. godine, izvor: www.artsclubchicago.org
Početkom XX vijeka arhitekti poput Le Corbusiera su arhitektonskim rješenjima, najvećim dijelom stambene arhitekture, formirali i izražavali jasne stavove o novoj arhitekturi i pravcu u kojem će se ona dalje razvijati. O primjerima takve stambene arhitekture govori profesorica Emina Zejnilović u svom doktorskom radu „Cultural reflections in architectural aesthetics: Comparative analysis of East and West“ (Sarajevo, 2015). Kroz primjere stambenih porodičnih kuća građenih u Parizu i njegovoj okolini, kakve su Villa La Roche-Jeanerette (1923. godina), Maison Cook (1926. godina), Maison Tzara (1926. godina), Villa Savoy (1928. godina), Maison de Verre (1930. godine) i dr., Le Corbusier je sa svojim sljedbenicima postavio temelje moderne arhitekture.
Prikaz izvedenog stanja vile Savoye, izvor: www.architypes.net
Kada su Pierre Jeanneret i njegov rođak Charles Edouard Jeanneret (Le Corbusier) 1928. godine dobili priliku da projektuju vilu Savoye u Poissyu (30 kilometara od Pariza) za brokera Pierre Savoye, Le Corbusier je iza sebe imao već nekoliko izvedenih vila na kojima su bar djelomično bili zastupljeni principi arhitekture Moderne i bio je međunarodno priznat arhitekta. To su bile Maison Vevey (1923. godina), La Roche Villa (1923. godina) i Stein Villa (1926. godina). Ovi arhitektonski objekti napravili su značajan otklon od akademizma u pogledu dispozicije, materijalizacije i oblikovnosti i bili su revolucionarni za vrijeme u kojem su nastali. Pa ipak, najveću pažnju stručne javnosti privukla je Vila Savoye u vrijeme dok je njena izgradnja još trajala. Jedna od prvih javnih prezentacija objekta desila se 11. oktobra 1929. godine u Buenos Airesu, kada je Le Corbusier predstavio Vilu Savoye kao manifest arhitekture Moderne sa njenih pet stubova/principa i konačni prekid sa akademizmom, gdje je objekat imao izrazito pročišćenu formu.
Vila Savoye u izgradnji, Poissy, 1928. godina, izvor: www.misfitsarchitecture.com
Vila Savoye izgrađena je u idiličnom stambenom naselju koje čine porodične kuće spratnosti P+1 poredane ravnomjerno duž građevinske linije ulice sa drvoredima. Vila je sa ulice sakrivena od pogleda visokim zelenilom i osim natpisa na ploči dvorišne ograde nema drugih znakova, niti arhitektonskih elemenata koji upućuju da se na tom mjestu nalazi vila. Pristupom na parcelu prvo se uočava kuća za baštovana, umanjena verzija vile Savoj od koje vodi kolska staza do remek-djela arhitekture Moderne – vile Savoye. Čitava parcela, znatno veća od okolnih parcela na kojima se nalaze porodične kuće, zaštićena je visokim zelenilom; drvećem i živom ogradom, koje predstavlja granicu sa spoljašnjim svijetom sa kojim vila ne gradi vezu.
Kuća za baštovana koja se nalazi u sklopu kompleksa vile Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Fasade objekta, tretirane jednako bez nagovještaja fasade pročelja daju utisak skulpturalnosti objektu sa elementima kubizma. Posmatrajući objekat u kontekstu vremena u kojem je nastao, kao i nepostojanje veze sa idiličnim okruženjem romantičnih porodičnih kućica francuskog predgrađa, posjetilac se ne može oteti utisku o vili Savoye kao o svemirskom brodu koji lebdi, ili o vili Savoye kao o savršenom ornamentu u prostoru za koji se može reći da više gradi monolog, nego dijalog sa svojim okruženjem.
Vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Objekat vile sastoji se iz podruma, prizemlja, prvog sprata i drugog sprata (izlaz na ravni krov sa solarijumom). U prizemlje vile se ulazi kroz dvokrilna vrata koja se nalaze simetrično postavljena na polukružnu staklenu opnu. Pored servisnih prostorija (vešeraj i toalet) i soba za vozača i poslugu (trenutno suvenirnica), u prizemlju se nalaze polukružne stepenice i rampa/kosina koja vodi na prvi sprat. Garaža i soba za vozača koji se nalaze u prizemlju nemaju toplu vezu sa ostatkom vile. Postoji jedna podrumska prostorija u vidu manje ostave.
Ulazni hol sa polukružnim stepenicama, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Rampa/kosina koja povezuje prizemlje i prvi sprat, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Stambene prostorije se nalaze na spratu vile kako bi se omogućio bolji pogled na okolinu. Na spratu su smješteni trpezarija i dnevni boravak sa kaminom (jedna prostorija), kuhinja sa terasom, tri spavaće sobe od kojih je jedna dječija (soba za sina), jedna gostinjska i jedna roditeljska. U sklopu roditeljske spavaće sobe nalazi se kupatilo. Postoji još jedno kupatilo koje služi za dječiju sobu i sobu za goste. Pristup velikoj terasi je omogućen iz dnevnog boravka i iz salona za odmor koji se nalazi uz roditeljsku sobu.
Trpezarija i dnevni boravak, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Detalji ulazne stolarije, prekidača i stepenica, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Spavaća soba za sina (dječija soba), vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Rampa/kosina i polukružne stepenice dalje vode na krov vile gdje se nalazi solarijum. Sačuvan je dio ugradbenog namještaja u kuhinji i spavaćim sobama. Niski parapeti prozora, uokviren pejzaž u pravougaone izdužene prozorske otvore koji iz spoljašnjosti prodire u enterijer vile, skladne proporcije prostorija, skladni odnosi visine, širine i dužine prostorija, te minimalistička univerzalnost i prozračnost, učinile su vilu ugodnom za posjetioce.
Roditeljka spavaća soba sa kupatilom i ugradbeni namještaj, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Kuhinja sa izlazom na terasu, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Objekat vile Savoye ne djeluje hladno, što se često spočitava arhitekturi Moderne, naprotiv, posjetilac ima osjećaj relaksacije i ugodnosti prostora projektovanog u mjerilu čovjeka. Pa ipak, oko arhitekte nakon prvobitnog oduševljenja počinje primjećivati brojne tehničke nedostatke koji nameću pitanje svakodnevne upotrebe objekta i preispituju principe arhitekture Moderne u kontekstu stanovanja.
Staklena stijena dijeli prostor dnevnog boravka i trpezarije od prostrane terase orjentisane na jug, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Terasa, Solarijum i ravni krov, vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Sa aspekta energetske održivosti ne može se govoriti o prihvatljivom rješenju za današnje standarde. Upitno je da li je objekat vile upotrebljiv u zimskim mjesecima uzimajući u obzir isprepletenost zatvorenih i otvorenih površina, neadekvatnost i nedefinisanost fizičke granice između njih. Propusti u izvođenju se mogu vidjeti i na ravnom krovu, koji nije izveden tehnički ispravno. Le Corbusier je obećao da će ispraviti nastale propuste u građenju, ali kako to nije obavio, porodica Savoye je bila nezadovoljna i prijetili su tužbom. Zbog početka Drugog svjetskog rata porodica je napustila Francusku i to se nije desilo. Vila je kasnije propadala, sve dok nije dovedena do tačke rušenja. Spašena je intervencijom Le Corbusiera i francuskog ministra kulture Andréa Malrauxa. Vila je 1956. godine proglašena nacionalnim spomenikom. Njena obnova je trajala od 1985. godine do 1997. godine kada je pretvorena u muzej i otvorena za posjetioce.
Vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris
Ideje koje je Le Corbusier plasirao kroz Vilu Savoye našle su svoje pristalice širom svijeta i sa većim ili manjim vremenskim otklonom stigle su i u najudaljenije dijelove svijeta. U Evropi, ideje o arhitekturi Moderne su se razvijale paralelno sa Francuskom ili sa određenim zakašnjenjem, a koje je rezultat svjetskih ratova, ekonomske situacije i društvenih sistema. Vila Savoye je od izuzetne važnosti za arhitekturu Moderne jer je po prvi put jedan arhitektonski objekat zaokružio ideje novog pokreta u arhitekturi, ideje Moderne. Le Corbusier je kroz primjer vile Savoye ustanovio pet principa arhitekture Moderne i to: 1. Stubovi: Objekat izdignut na stubove (skeletni konstruktivni sistem) kako bi se osiguralo slobodno prizemlje i ugodni vidici na spratovima, 2. Slobodna osnova: Objekt sa slobodnom osovom omogućava brze i jeftine izmjene u cilju prilagođavanja trenutnim potrebama, 3. Ravni krov: Objekti imaju funkcionalan ravni krov koji se najčešće koristi kao terasa, 4. Dugi horizontalni prozorski otvori: Objekat sa izduženim horizontalnim prozorskim otvorima omogućava bolju osunčanost, ventilaciju i vizure, 5. Fasadna opna: Objekti imaju fasade koje su slobodne u oblikovnom i konstruktivnom smislu.
Vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Vila Savoye, kao dio (jedan od 17 arhitektonskih objekata) Le Corbusierovog arhitektonskog opusa i izvanrednog doprinosa pokretu Moderne (Argentina, Belgija, Francuska, Njemačka, Indija, Japan i Švajcarska), uvrštena je 2016. godine na prestižnu UNESCO-vu Listu svjetske baštine. U obrazloženju Komiteta se navodi: „Sedamnaest mjesta zajedno predstavljaju izvanredan odgovor na neka od osnovnih pitanja arhitekture i društva u XX vijeku. Svi objekti su bili inovativni u načinu na koji reflektuju nove koncepte, svi su imali značajan uticaj na širokim geografskim područjima, a zajedno su širili ideje pokreta Moderne širom svijeta. Uprkos svojoj raznolikosti, pokret Moderne bio je veliki i bitan društveno-kulturni i istorijski segment XX vijeka, koji je u velikoj mjeri osigurao osnovu za arhitekturu XXI vijeka. Od 1910. do 1960. godine, pokret Moderne, u suočavanju sa izazovima savremenog društva, a sa ciljem da podstakne jedinstven forum ideja na svjetskom nivou, izmislio je novi arhitektonski jezik, modernizovao arhitektonske tehnike i ispunio socijalne i ljudske potrebe modernog čovjeka. Serija pruža izvanredan odgovor na sve ove izazove.“
Vila Savoye, 17. novembar 2016., foto: Boris Trapara
Doprinos arhitekture Moderne nastale u Francuskoj je od velikog značaja za svjetsku kulturu i istoriju i učinio je Francusku jednom od vodećih zemalja u definisanju vizuelnih vrijednosti savremene arhitekture. Individualna arhitektura Moderne u Francuskoj određena je sa nekoliko osnovnih geometrijskih oblika, tretmanom dvodimenzionalnih fasadnih platana, Le Corbusierovim stubovima/principima Moderne, te uticajem kubizma i drugih pravaca iz savremene umjetnosti. Kao jedan od najboljih primjera stambene arhitekture Moderne nastale u Francuskoje je vila Savoye, koja je nakon svoje izgradnje postala uzor za gradnju mnogobrojnih arhitektonskih objekata i koja je postala mjesto hodočašća mnogih arhitekata. Vila Savoye je od izuzetnog značaja za svjetsku kulturu i istoriju, što je potvrđeno i postavljanjem objekta na UNESCO-vu Listu svjetske baštine i odigrala je jednu od najznačajnijih uloga na svjetskoj arhitektonskoj sceni inspirišući brojna buduća arhitektonska ostvarenja.
Datum objavljivanja: 17.04.2017.
