Izvor fotografije: Martina Penava
Ukleti neimar Bogdan Bogdanović bio je arhitekt, urbanist, filozof, književnik, likovni umjetnik i političar.
Rođen je 20. kolovoza 1922. godine u Beogradu, gdje uz oca, kazališnog ravnatelja i književnog kritičara, još kao dječak upoznaje beogradsku kulturnu scenu.
1950. diplomira na Arhitektonskom fakulteta u Beogradu, gdje se i zapošljava kao profesor. Od 1964. – 68. predsjednik je Saveza arhitekata Jugoslavije, prodekan pa i dekan Arhitektonskog fakulteta, kao i gradonačelnik Beograda (1982. – 86). Slijede godine kritiziranja Miloševićeve politike, i konačno 1993. godine odlazi u Beč. U Beču umire 2010. godine.
„Kao prvo sam arhitekt, pomalo i pisac, pomalo i crtač i vrlo malo političar. Ali to malo bilo je žestoko. No, politika mi se nije sviđala, bio sam političar jer je u ono vrijeme bila takva situacija da sam smatrao da to moram biti. Reagirao sam prema svom temperamentu, a prema tome su onda došle i kontrareakcije“ rekao je 29. svibnja 2006. godine u razgovoru s Verom Grimmer.
Bogdan Bogdanović je, uz Vojina Bakića, autor najznačajnijih spomeničkih struktura posvećenih žrtvama fašizma. Autor je spomen groblja u Sremskoj Mitrovici, nekropole u Kruševcu, u Prilepu, spomen područja u Jasenovcu, u Travniku,…i Mostaru. Partizansku nekropolu u Mostaru sam je nazivao „najraskošnijim delom svoje graditeljske mladosti“.
Izvor fotografije: https://hr.wikipedia.org/wiki/Partizansko_groblje_u_Mostaru
Partizansko groblje je izgrađeno 1965. u čast poginulima u NOB-u, i predstavlja, zapravo je predstavljalo, jedan od simbola grada Mostara. Radi se o kompleksu kojeg se s pravom ubrajalo među najimpresivnije arhitektonske projekte na Balkanu.
Kompleks se sastoji se od ulaznog dijela koji zelenilom i kamenim popločanjem usmjerava posjetitelje prema centralnom dijelu amorfnog oblika s tekućom vodom i stazama. U nastavku je kružna fontana sa stajaćom vodom i centralni, uzdignuti prostor s terasama i prilaznom rampom. Kroz čitav prostor spomenika protežu se amorfni, organski oblici zidnih struktura, protkani zelenilom i vodom kao primarnim elementom izražaja. Blage, izvijene forme se nižu do centralnog prostora na kom su grobna mjesta, koja su opet blago formirana u niz terasa, kako diktira zatečeni teren.
Centralni element kompleksa je fontana na sedmoj terasi, s koje se pruža pogled na cjelokupan kompleks. Visinska razlika od ulazne kapije do fontane na vrhu iznosi više od dvadeset metara.
Izvor fotografije: http://nekropola.tumblr.com/
Izvor fotografije: Martina Penava
Bogdanović (Beograd, 20. kolovoza 1922. – Beč, 18. lipnja 2010.) je kompleks nazivao idealnim ideogramom grada. Riječ je o projektu koji je i javni prostor, i memorijalno groblje i hrabar umjetnički projekt i projekt gradskog pejzaža, a koji u cjelini podsjećala na veliki astrološki model. Nalazi se na lokalitetu označenom toponimom „Biskupova glavica“, uz Ulicu Kralja Petra Krešimira IV. , gdje je glavni ulaz.
Prostire se na više od 5000 četvornih metara, gdje se nalazi više od 600 nadgrobnih ploča koje su raspoređene na šest nepravilnih terasa, a oblikom podsjećaju na posječeno stablo – simbol prekinute mladosti. Kompleks je pomno smisleni mix mediteranskog zelenila, visokog i niskog, kamena i vode. Bogdanović je mislio na svaki detalj pa je tako lijevo od ulazne kapije predvidio i skrivenu nišu, za svoju buduću kamenu urnu.
„Mostar u malom, replika grada na Neretvi“.
Izvor fotografije: http://novasloboda.ba/magistarski-rad-na-belgijskom-univerzitetu-leuven-o-partizanskom-spomen-groblju-u-mostaru/
Izvor fotografije: Martina Penava
„Spomenik je građen sporo, mukotrpno, od dobrovoljnih priloga, čak i od priloga u naturi (a “natura” je bio kamen), pa i od kamena od starih mostarskih kuća, koje su vreme i urbanizam već uveliko rušili, a familije su rado poklanjale kamenu građu. Čak i to tiho preseljavanje materijala, pa i materije starog grada, imalo je simboličnu vrednost.“ (Ukleti neimar)
Izvor fotografije: http://www.tacno.net/kultura/obiljezeno-50-godina-od-otvaranja-mostarskog-partizanskog-spomen-groblja/
„Svaki je kamen odzvanjao kao muzički instrument. Znao sam, razume se, da razne vrste različito odzvanjaju, utoliko dublje ukoliko je kamen mekši. Paradoksalno je, a pomalo i komično, što najtvrđi granit piskuta, mermer pevuši nekim mecosopranom, a krečnjak, najmuzikalniji kamen, ima lep, baršunast alt. Klesari umeju i više da zapaze. “Svaki pjeva svoju pjesmu” – kaže jedan od njih, i to sa uverenjem da je svaki kvader biće za sebe. Ali, kad počne zajedničko klesanje, ritam obuhvata svaki “kameni instrument” i, odjednom, svaki pokret ruke, svaki položaj tela, tako da ceo orkestar istovremeno dejstvuje i kao sopstveni metronom.“ (Ukleti neimar)
Izvor fotografije: https://www.facebook.com/groups/147730451916207/
Trumić, A. (1988.): „Cjelokupno spomen-groblje možemo posmatrati kao „tvrđavu“ u koju se penje preko udvojenih rampi i koja, ustvari, predstavlja akro-nekropolis, kriptu pod otvorenim nebom koja pripovijeda mit o miru i slobodi“.
Danas turisti ne obilaze tzv. Partizu. Umjetnička vrijednost ne znači i brigu, pa se već godinama radi o devastiranom i zapuštenom kompleksu. U očuvanju i zaštiti ne pomaže ni činjenica da je lokacija 2006. godine proglašena nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. U Odluci o proglašenju kompleksa spomenikom stoji i rečenica: „Iako se radi o memorijalnom kompleksu, posjetilac bez presedana može uživati u jedinstvenom spoju svjetla, arhitektonskih formi i zelenila, može šetati i uživati u vizurama na grad i rijeku.“
I sačekam da malo popusti mostarski ćelopek i zaputim se 13.7. oko 20h kako bih „uživala“ u (gore) tako idilično opisanom. Tada su nastale i fotografije recentnog stanja koje prate ovaj tekst.
Možda je i dobro što putokaze za nekropolu jedva da ćete vidjeti u gradu. Smatram suvišnim napominjati potrebu potpune i stručne obnove kompleksa, nove rasvjete ili postavljanja urbanog mobiliijara.
I Bogdan B. je 2000. godine posjetio kompleks i vidio šta je vidio.
Namjera ovog teksta je spomenuti i ukazati na raskošno i impozantno arhitektonsko djelo tu, kod nas, prepušteno propadanju i devastaciji.
Iako se s vremena na vrijeme pojavi inicijativa za spašavanje ovog nekadašnjeg simbola grada, do konkretnih akcija ne dolazi.
