Koji Libeskindov projekat je prikazan na slici iznad?
1. Jevrejski muzej u Berlinu
2. Muzej Felixa Nussbauma, jevrejskog umjetnika ubijenog u Auschwitzu
3. Spomenik holokaustu u Ottawi
4. Westside shopping centar u Bernu
Tačan odgovor je: if you can't tell, does it really matter?
(Još jedan tačan odgovor je: shopping centar.)
Dekonstruktivizam je arhitektonski pokret temeljen na odsustvu harmonije. U praksi ga karakteriziraju fragmentiranost volumena, nepravougaona geometrija i općenita nepredvidivost, često opisana kao kontrolirani haos. Sljedbenici ovog pokreta pokušavaju se odmaći od pravila modernizma, odnosno negirati sve dotadašnje arhitektonske stilove. Izražaj ovog stila zahtijeva postojanje određene arhetipske strukture, odnosno čvrsto uspostavljeno konvencionalno očekivanje protiv čega bi dekonstruktivistički objekat bio postavljen. U praksi se ovaj pokušaj punka pokazao više kao turbo folk, nego kao značajna alternativa, zato što odbacuje vrijednosti izgrađene kroz historiju a ne nudi nikakve jasne nove vrijednosti koje bi ih zamijenile. I zato što je namjerno agresivan ka ljudskim čulima. I zato što je kroz vrijeme odbacio ionako upitnu suštinu i ostao na formi, odnosno estetici. I zato što…
“Oh the delights of Parametricism and computers, which make the bad easy and the good as hard as ever!” (William Jr. Curtis)
Daniel Libeskind je najpoznatiji po svom projektu za Jevrejski muzej u Berlinu. Ta nevjerovatna zgrada je glavni eksponat muzeja, i većina posjetilaca dolazi da vidi prvenstveno nju, a ne izloženi materijal. Definitivno se može reći da ona nije neutralna podloga postavci, već njen headliner. O samoj arhitekturi zgrade je napisano više eseja iz oblasti politike i sociologije, nego iz teorije arhitekture. Način na koji ona djeluje na posjetioca – njena atmosferičnost – potresna je jer prisiljava osobu da se identificira sa jevrejskim narodom. Neki to kritiziraju kao neumjerenu gestu i mišljenja su da je tako nešto nemoguće postići, i da zgradi nedostaje pružanje distance posjetiocu u odnosu na ono što treba da pojmi. Ja sam danas jedna od njih, ali moj problem sa arhitekturom ovog objekta postao je nešto dublji kroz vrijeme, i nije vezan za nju samu.
Libeskindova arhitektura je vrlo prepoznatljiva. Može se čak reći da je – paradoksalno u odnosu na prvi dojam – izuzetno jednostavna u svojoj srži. Ona reflektira njegov (namjerno) limitirani vokabular oštrih uglova, šiljastih rubova i haotične geometrije. Arhitekt je kroz vrijeme zacementirao vizuelni identitet svog biroa, ali je također oduzeo vrijednost nekim od svojih najbitnijih radova. Recimo, Jevrejski muzej. Da li je korištenje istog oblikovnog jezika prikladno za narativ holokausta kao za shopping centar? Ako oštri uglovi u muzeju igraju ulogu stvaranja nehumane atmosfere, čemu služe u shopping centru? Kao instagram background? Libeskindov komentar na oštre kritike bio je usporedba shopping centara sa religijskim objektima prošlosti – to su mjesta u kojima se ljudi ogledaju u artefaktima koji im potvrđuju da postoje i da imaju neki smisao. Ova teza, donekle usporediva sa Koolhaasovom legendarnom da je shopping vjerovatno posljednji preostali oblik javne aktivnosti, govori nam i o Libeskindovom komformizmu i pomirljivom stavu o nedostatku vlastite arhitektonske elokvencije.
U današnjem dobu kad je prošlost trivijalizirana, secirana i korištena kao gorivo za opravdavanje kapitalizma (u našoj sredini prikladnije: za gradnju nacionalnih identiteta), memorijalna arhitektura je jedno od posljednjih utočišta istine i etike. Muzeji se bave kontekstualizacijom i interpretacijom, istina, ali i kritikom. Ako je kritika unutar Libeskindovog muzejskog projekta usmjerena ka omogućavanju nesretne sudbine Jevreja (usput, on tvrdi da od pravilne linije odstupa jer je identificira sa, između ostalog, Berlinskim zidom…), šta omogućava njegov pristup arhitekturi tog muzeja (i shopping centra!), i na kome je da ga kritizira? Politička korektnost Njemaca o temi holokausta rezultirala je slabašnim rezultatima potrage za kritikom na ovom govornom području. Međutim, priznati arhitektonski historičari i analitičari, poput npr. Williama Curtisa ili Owena Hatherleya, ne pokušavaju zamotati svoje stavove u ukrasni papir. Oni ističu Libeskindovo potpuno ignoriranje konteksta i tipologije. Roger Scruton, britanski filozof, ukazuje na socio-ekonomsku stranu problema. Veliki projekti od javnog značaja se često dodjeljuju popularnim arhitektima (starchitects) koji će privući pažnju na projekte i odskakati od okoline. Scruton većinu začetaka ovih projekata smatra pretencioznim črčkarijama koje dobiju svoj nastavak isključivo zbog prezimena arhitekata, a novac koji se troši na njih je novac od poreza koji plaćaju građani. Jedan od ovih popularnih arhitekata je i junak ovog teksta, a tu svoju popularnost može zahvaliti upravo stilu u kojem projektira.
Da li je Daniel Libeskind kroz vrijeme sveo najbitniji savremeni objekat jevrejske kulture na svoj potpis? Da li je njegov dekonstruktivizam u teoriji, narodski rečeno, ubleha, a u praksi vrlo skup ego trip? I ko ima kredibilitet da to kaže? Da li se posljedice njegovog odnosa prema memorijalnog arhitekturi tiču i nas, čija će se savremena memorijalna arhitektura tek graditi kako treba? Tiču.
Jedna od mogućih posljedica ovog tipa memorijalizacije u budućnosti je pretvaranje muzeja u shopping centre. Plaćat ćemo ulaznice kupujući iskustvo boravka u Zahinoj/Libeskindovoj /Gehryjevoj zgradi, pri čemu će njena namjena ostajati sasvim nebitna: potpis umjesto tipologije, račun umjesto sjećanja.
Izvori:
(1) Westworld (2016) – S01E03
(2) Ionescu, Arleen: Representing the Holocaust in Architecture, London 2017
(3) Harvard Design School Guide to Shopping, 2001
Datum objavljivanja: 12.12.2017.