Živi spomenici, Sarajevo

Arhitektura kao istraživanje.  

‘Živi Spomenici’ je arhitektonski i istraživački projekat koji je iniciran u sklopu izrade Idejnog rješenja za jedan od najznačajnijih urbano-arhitektonski konkursa u Sarajevu nakon sarajevske opsade (1992-1995) – Spomenički Kompleks Tunel D-B, koji uključuje i memorijalizaciju ‘Tunela Spasa’.   

Značaj ove lokacije i teme za grad i građane je izazvalo reakciju prema projektnom zadatku. Umjesto samog formaliziranja arhitektonskog rješenja prema konkursnom zadatku, ovaj projekat predlaže arhitektonski proces i istraživački okvir, koji bi omogućio međuovisni razvitak programa, zbirke i konzervacijske faze sa kustoskom strategijom i arhitekturom memorijalnog muzeja, u neophodnoj daljoj izradi projektnog zadatka.  

Ovaj projekat predstavlja i urbanističku strategiju, u kojoj bi spomenički kompleks Tunel D-B postao Živi Spomenik, odnosno mjesto kolaborativne istrage, laboratorija i središte za rekonstruisanje autentične priče i memorijalizaciju Tunela Spasa i sarajevske opsade, kroz stvaranje održivog participativnog odnosa između Muzeja i građana, arhitekata, međunarodnih eksperata i posjetioca. 

Živi spomenici, Sarajevo

Dolazak u svakodnevnicu postojećeg oštećenog komšiluka Butmira i Dobrinje je izvanredno dramatičan doživljaj za posjetioce sadašnjeg skromnog Muzeja Tunela Spasa.

Urbano tkivo i arhitektonske figure, kao što je kuća Kolar sa ožiljcima gelera na fasadama i ružama u avlijama, služe kao fizički svjedoci koji predstavljaju dokaze urbicida i masakra u toku okupacije grada (1992-1995). Sa druge strane orginalni dijelovi Tunela, bivši putevi rovova i postojeći podrumi imaju potencijal da otkriju autentičan uvid u strukture i arhitektonske tipologije otpora, koji su omogućili inspirativne priče o preživljavanju građana putem prolazka kroz misteriozni podzemni svijet.

Spomenički Kompleks Tunel D-B je prva od tri faze u okvirnoj urbanističkoj strategiji Živog Spomenika: Prva faza uključuje izgradnju podzemnog muzeja u skladu sa forenzičkim urbano-arhitektonskim izvršavanjima, arheološkim iskopavanjem Tunela i bivših rovova, i konzervacijskim projektima na zaštićenim kućama koje postaju Živi Spomenici te novi glavni ulazi u skriveni memorijalni muzej. Sa time se proslavlja uloga arhitektonske skromnosti maskiranih zaštićenih kuća u otporu grada. Podzemni Muzej čuva sadašnju skalu i atmosferu postojećih naselja D i B i također kontinuira podzemne arhitektonske tipologije otpora, sa mrežom postojećih i novi trasa, podruma, tunela i potopljenih dvorišta, koji vode posjetioce na multimedijalni i atmosferični put kroz historiju tunela spasa i sarajevske opsade. 

Živi spomenici, Sarajevo

Idejna forenzička studija na kući Kolar započinje proces 3D rekonstruisanjem autentične priče Tunela Spasa i opsade. Kroz analizu eksplozija i masakra na lokaciji i sa mjerenjem i 3D mapiranjem ruža, eksplodiranih projektila i rupa od gelera na fasadama postoji mogućnost otkriti  činjenice kao što su: veličina, pravac i udaljenost eksplodiranih projektila i gelera i pozicije na kojim su žrtve ubijene. Isti forenzički proces bi aktivno angažovao zajednicu, neke ljude koji su gradili ili koristili Tunel, da postanu učesnici u arheološkim otkrićima i svijedočenjima svjedoka na lokaciji u toku projektovanja i izgradnje. Analiza na kući Kolar postaje trajna arhitektonsko-umjetnička instalacija, gdje bi se mapirani tragovi gelera izgradili od sajli, fiksirali u rekonstruisanu fasadu kuće i stvorili ambijent za novi javni ulaz u podzemni muzej.   

Druga faza Živog Spomenika je konzervacija ostale četiri zaštićeni kuće i produženje korisne trase tunela sa stvaranjem niza javnih prohodnih galerija i laboratorija, u skladu sa iskopavanjem i konzervacijom orginalne trase tunela. Ta infrastraktura bi omogućila povećanje zbirke sa multimedijalnom hronološkom rekonstrukcijom timeline-a priča iz Dnevnika života Tunela Spasa, Aerodromske Piste i opsade (1992-1995), uključujuču: infografike, slike, filmove, svijedočenje svjedoka i aktuelne istrage na lokaciji. 

Živi spomenici, Sarajevo

Povećanje površine istraživačkog dijela sadržaja na lokaciji D i B, i kombinovanje istog sa javnom provršinom i galerijama kreira obrnutu prostornu relaciju između komunikacijskog prostora i soba u tlocrtu. Sa time, javni izložbeni prostori postaju integralni dio svakodnevnog kretanja kroz muzej sa širokim i visokim hodnicima. Dok se laboratorije i radionce za osoblje tretiraju kao transparentne sobe koje posjetioci mogu posmatrati. Na taj način muzej poziva posjetioce da postanu aktivni istraživači i stvara se slika ‘grada ispod zemlje’.

Treća faza Živog Spomenika je eventualno spajanje trase Tunela D i B, koji bi omogućio prohod kroz cijelu dužinu trase Tunela Spasa, i pozvao Međunarodni Aerodrom Sarajevo na saradnju, u izgradnji novog Memorijalnog Terminala povezan sa Tunelom.   

Dakle ovaj prijedlog nije tipični abstraktni ‘mrtvi spomenik’, već performativni arhitektonski projekat i istraživački program, koji ima kao dalji cilj kreiranje kolaborativne istraživačke mreže između više kulturnih institucija i građana, i konačno usmjerivanje šireg projekta memorijalizacije, održive obnove i kulturne revitalizacije u gradu. 

Živi spomenici, Sarajevo

Datum objavljivanja: 11.05.2017.