Autor: Boris Trapara
Asocijacija arhitekata u Bosni i Hercegovini će u narednom periodu objaviti seriju kratkih članaka i fotografija nacionalnih spomenika naše zemlje u cilju promovisanja univerzalnih i pozitivnih vrijednosti kulturno-istorijskog naslijeđa. Pravo koje nam je dato rođenjem da uživamo u baštini, istovremeno je i obaveza da baštinu čuvamo kao zajedničko dobro svih nas. Doprinos koji svako od nas može ostvariti u zaštiti i promociji bosanskohercegovačkog naslijeđa se u datom trenutku može činiti marginalnim, ali je izuzetno značajan u široj slici kao dio niza aktivnosti koje imaju za cilj da prikažu umjetničke, arhitektonske, kulturološke, istorijske i turističke vrijednosti bosanskohercegovačkog naslijeđa. Drugi u nizu kratkih članaka i fotografija govori o važnim sarajevskim džamijama: Gazi Husrev-begovoj i Ali-pašinoj džamiji.
Sakralno naslijeđe islama u Sarajevu
Razvoj Sarajevske kotline se može pratiti još od neolita, ali sve do 1463. godine to područije nije bilo poznato kao Sarajevo. Dolaskom Osmanlija na naše prostore počinje ubrzani razvoj Sarajevske kotline. U neposrednoj blizini kupališta Bentbaša nalazilo se srednjevijekovno selo Brodac koje je Isa-beg Ishaković smatrao pogodnom tačkom za osnivanje grada, tako da je Isa-beg Ishaković odlučio da podigne dvor, džamiju i most. Džamija Isa-bega Ishakovića podignuta u čast sultana Mehmeda II El-Fatiha je izgorila 1480. godine, a na njenom mjestu je 1566. godine podignuta Careva džamija, kakvu je poznajemo u današnjem obliku. Ova džamija je kroz istoriju mijenjala svoj izgled, a značajna dogradnja izvedena je u austrougarskom periodu prema projektu arhitekte Karela Paříka. U korijenu riječi Sarajevo je saraj – dvor, a upravo je Isa-beg Ishaković dao izgraditi saraj po kojem je i grad dobio ime. Treći važan graditeljski poduhvat bio je Carev most koji se nalazio nekoliko metara nizvodno u odnosu na današnji Carev most (prvi armirano-betonski most u Sarajevu) i koji je kasnije porušen. Višelučni kameni most imao je i tarih (u kamenu uklesane stihove sa godinom gradnje) što se može vidjeti na starim razglednicama i fotografijama Sarajeva. Ovi arhitektonski objekti, koji do danas nisu sačuvani, označili su početak razvoja Sarajeva, a njihov graditelj, Isa-beg Ishaković se smatra osnivačem grada na Miljacki. Dalji razvoj Sarajeva tekao je kroz istorijske periode: osmanski period, austrougarski period, period između dva svjetska rata, period moderne i vremena u kojem živimo. Prva dva perioda ostavili su iza sebe monumentalna zdanja sakralne arhitekture pet različitih religija, od kojih u među najznačajnije spadaju sarajevske džamije duboko utkane u panoramu grada.
Maketa stare sarajevske Baščaršije u Brusa bezistanu, Sarajevo, 11.04.2015. ©Boris Trapara
Polovinom XV vijeka Osmanlije su zauzele Hodidjed, Vrhbosnu i Kotorac (srednjovijekovne utvrde u današnjoj sarajevskoj kotlini) i donijeli su sa sobom svoju kulturu, društvenu organizaciju, način života, običaje, arhitekturu i organski urbanizam. Novi elementi će se razvijati sve do austrougarske okupacije (1878. godina) i miješajući se sa domaćim, zatečenim elementima izvršiće veliki uticaj na oblikovanje grada. Sarajevske džamije iz ovog perioda se mogu predstaviti kroz tipologiju koju je razvila profesorica Sabira Husedžinović. Najveći broj džamija čine džamije sa drvenom četverovodnom krovnom konstrukcijom i drvenom munarom (Kadi Hasan – efendijina džamija iz 1560.) o kojima je pisala profesorica Madžida Bećirbegović, zatim džamije sa četverovodnom krovnom konstrukcijom i kamenom munarom od kojih je sačuvano njih 26, a najpoznatije su Vekil-Harč Mustafa (Hadžijska) džamija iz 1541. godine i Šejh Magribijina (Magribija) džamija iz 1776. godine koja ispod četverovodnog krova ima i polubačvasti svod. Složeniji tip predstavljaju monumentalne džamije sa kamenom munarom, kamenom kupolom iznad molitvenog prostora i tri kopulice iznad trijema. U osmanskom periodu u Sarajevu je izgrađeno šest džamija ovog tipa. Najstarija sarajevska potkupolna dzamija, Skender-pašina džamija je izgrađena 1518. godine, a srušena 1935. godine i na njenom mjestu se sada nalazi Dom mladih. Preostalih pet džamija su i dalje u funkciji i većim dijelom su zadržale originalni izgled: Čekreči Muslihudinova (Čekrekčijina) džamija iz 1526. godine, Havadže Duraka (Baščaršijska) džamija iz 1528. godine, Busadži Hadži Hasanova iz 1555. godine, Hadim Ali-pašina džamija iz 1561. godine, i Ferhad-begova džamija iz 1562. godine. Careva džamija iz 1566. godine je izgrađena kao jednoprostorna džamija, ali je naknadnim dogradnjama dobila bočne prostorije koje su korištene za mekteb. Tipu višeprostornih potkupolnih džamija sa pet kupolica iznad trijama pripada monumentalna džamija; Gazi Husrev-begova džamija iz 1531. godine.
Gazi Husrev-begova i Hadim Ali-pašina džamija
Gazi Husrev-begova džamija izgrađena je 1531. godine. Predstavlja najveću džamiju osmanskog perioda i najvrijednije je ostvarenje ranocarigradske arhitektonske škole u Bosni i Hercegovini. Džamiju je projektovao glavni carigradski arhitekta, Adžem Esir Ali. Pročeljem Gazi Husrev-begove džamije koja ima višeprostornu arhitektonsku kompoziciju dominiraju masivni stubovi na koje se oslanjaja pet kupolica trijema. Srednja kupolica trijema je nešto viša u odnosu na susjedne četiri čime je naglašen glavni ulaz u džamiju. Specifičnost Gazi Husrev-begove džamije je drvena potkupolna galerija koja se koristila za paljenje uljanih svjetiljki, da bi u austrougarskom periodu prvi put bilo uvedeno električno osvjetljenje. Molitveni prostor je jednostavan sa kvadratnom osnovom (13x13m) proširen sa bočnih strana tetimama, a iznad njega se nalazi kupola visoka 26,00 metara što sa munarom visine 45 metara čini skladnu arhitektonsku kompoziciju. Gazi Husrev-begova i Ali-pašina džamija imaju bogatu stalaktitnu dekoraciju u uglovima ispod kupola (trompe) i na mihrabu, kao i ornamentiku i kaligrafiju svih zidova. Današnja dekoracija Gazi Husrev-begove džamije je potpuno nova i urađena tokom 2001 – 2002. godine. Nije zadržana orginalna dekoracija, koja je zbog oštećenja i požara restaurirana 1775. godine, bila je ponovno teško oštećena u požaru 1879. godine, a onda je u austrougarskom periodu 1886. godine unutrašnja dekoracija oslikana nanovo. Graditeljska cjelina se sastoji od: džamije, Gazi Husrev-begovog i Murad-begovog turbeta, dvorišta sa grobljem, abdesthanom sa vrućim česmama, šadrvana, muvekkithane i mjesta starog mekteba. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine proglasila je 2006. godine graditeljsku cjelinu Gazi Husrev-begove džamije nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Ali-pašina džamija, Sarajevo, 16.02.2015. i 12.04.2016. ©Boris Trapara
Hadim Ali-pašina džamija izgrađena je 1560/61. godine. Predstavlja najbolje proporcionisanu džamijom i vrhunac klasičnog carigradskog stila u gradnji džamija u Bosni i Hercegovini. Ali-pašina džamija pripada tipu jednoprostornih džamija, skromnih je dimenzija (osnova 9.4 x 9.4 m), i ima trijem koga nose četiri stuba, ali je on za razliku od trijema Gazi Husrev-begove džamije pokriven s tri, a ne sa pet kupolica. Srednja kupolica trijema je nešto viša u odnosu na susjedne dvije čime je naglašen glavni ulaz u džamiju. Iako nije poznato ko je projektovao Hadim Ali-pašinu džamiju, pouzdano se zna da su izgradnju izveli dubrovački majstori. Polihromnu dekoraciju nose samo mihrab, minber i mahfil, dok su zidovi bojeni u bijelo. Kupola izgrađena od turske opeke (tugla) je visoka 15m, a oslanja se na tambur koji je u unutrašnjosti oblikovan kružno, a na fasadi osmougaono. Visina munare iznosi 31,5 metara, a plastična dekoracija ograde šerefeta je sačinjena od Davidovih zvijezda koje se susreću u unutrašnjoj polihromnoj dekoraciji Gazi Husrev-begove džamije iz austro-ugarskog perioda. Ali-pašina džamija je više puta bila oštećena i svaki put obnavljanja uz poštovanje prvobitnog izgleda. Posebno se ističe obnova po savremenom metodološkom postupku koju je 1894. godine vodio arhitekta Ćiril Metod Iveković (projektovao je Vijećnicu u Brčkom i radio je na projektu Vijećnice u Sarajevu). U haremu džamije nalazi se otvoreno turbe, česma i groblje starije od same džamije. Posljednji radovi na restauraciji džamije izvršeni su 2004. godine. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine proglasila je 2005. godine graditeljsku cjelinu Ali-pašine džamije nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Detaljne opise kulturno-istorijskih vrijednosti Gazi Husrev-begove i Ali pašine džamije možete pronaći na stranici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine u rubrici Nacionalni spomenici i Odluke o proglašenju dobara nacionalnim spomenicima (www.kons.gov.ba).
U cilju promocije pozitivnih vrijednosti pozivamo vas da fotografišete i objavljujete fotografije bosanskohercegovačkog kulturno-istorijskog naslijeđa na društvenim mrežama koristeći hashtagove #bihbastina i #BHheritage
Prethodne objave iz rubrike #BiH baština možete pročitati ovdje.
Datum objavljivanja: 07.11.2017.
